زندگینامه کورش از تولد تا مرگ (قسمت دوم(

● نبرد سارد

سقوط امپراتوری قدرتمند ماد و سربرآوردن یک دولت نوپا ولی بسیار مقتدر به
نام ? دولت پارس ? برای کرزوس ، پادشاه لیدی ? همسایه ی باختری ایران ، سخت
نگران کننده و باورنکردنی بود. گذشته از آنکه امپراتور خودکامه ی ماد ،
برادر زن کرزوس بود و دو پادشاه روابط خویشاوندی بسیار نزدیکی با یکدیگر
داشتند ، نگرانی کرزوس از آن جهت بود که مبادا پارسیان تازه به قدرت رسیده ،
مطامعی خارج از مرزهای امپراتوری ماد داشته باشند و با تکیه بر حس ملی
گرایی منحصر بفرد سربازان خود ، تهدیدی متوجه حکومت لیدی کنند. کرزوس خیلی
زود برای دفع چنین تهدیدی وارد عمل گردید و دست به کار تشکیل ائتلاف مهیبی
از بزرگترین ارتشهای جهان آن زمان شد ؛ ائتلافی که اگر به موقع شکل می گرفت
بدون شک ادامه ی حیات دولت نوپای پارس را مشکل می ساخت.

فرستادگانی از جانب دولت لیدی به همراه انبوهی از هدایا و پیشکش های شاهانه
به لاسدمون ( لاکدومنیا ، پایتخت اسپارت ) اعزام شدند تا از آن کشور
بخواهند برای کمک به جنگ با امپراتوری جدید ، سربازان و تجهیزات نظامی خود
را در اختیار لیدی قرار دهد. از نبونید ( پادشاه بابل ) و آمیسیس ( فرعون
مصر ) نیز درخواست های مشابهی به عمل آمد. واحدهایی از ارتش لیدی نیز
ماموریت یافتند تا با گشت زنی در سرزمین تراکیه ، به استخدام نیروهای جنگی
مزدور برای نبرد با پارسیان بپردازند. ناگفته پیداست که چنین ارتش متحدی تا
چه اندازه می توانست قدرتمند و مرگبار باشد. در عین حال ، کرزوس برای محکم
کاری کسانی را نیز به معابد شهرهای مختلف ? از جمله معابد دلف ، فوسید و
دودون ? فرستاد تا از هاتفان غیبی معابد ، نظر خدایان را نیز در مورد این
جنگ جویا شود. از آنچه در سایر معابد گذشت بی اطلاعیم ولی پاسخی که هاتف
غیبی معبد دلف به سفیران کرزوس داد اینچنین بود :

    

? خدایان ، پیش پیش به کرزوس اعلام می کنند که در جنگ با پارسیان امپراتوری
بزرگی را نابود خواهد کرد. خدایان به او توصیه می کنند که از نیرومندترین
یونانیان کسانی را به عنوان متحد با خود همراه سازد. به او می گویند که
وقتی قاطری پادشاه می شود کافی است که او کناره های شنزار رود هرمس را در
پیش گیرد و بگریزد و از اینکه او را ترسو و بی غیرت بنامند خجالت نکشد.?

این پیشگویی کرزوس را در حیرت فرو برد. او به این نکته اندیشید که اصلاَ با
عقل جور در نمی آید که قاطری پادشاه شود. بنابرین قسمت اول آن پیشگویی را -
که می گفت کرزوس نابود کننده ی یک امپراتوری بزرگ خواهد بود ? به فال نیک
گرفت و آماده ی نبرد شد. ولی همه چیز بدانسان که کرزوس در نظر داشت پیش
نمیرفت. اسپارتیها اگر چه سفیر کرزوس را به نیکی پذیرا شدند و از هدایای او
به بهترین شکل تقدیر کردند ولی در مورد کمک نظامی در جنگ پاسخ روشنی
ندادند. حاکمان بابل و مصر نیز وعده دادند که در سال آینده نیروهایشان را
راهی جنگ خواهند کرد.

با این همه کرزوس تصمیم خود را گرفته بود و در سال ۵۴۶ پیش از میلاد ، با
تمام نیروهایی که توانسته بود گرد آورد ? از جمله سواره نظام معروف خود که
در جهان آن زمان به عنوان بی باک ترین و کارآزموده ترین سواره نظام در تمام
ارتش ها شهره بودند ? از سارد خارج شد. سپاه لیدی از رود هالیس ( که مرز
شناخته شده ی دولتهای لیدی و ماد بود ) گذشت و وارد کاپادوکیه در خاک ایران
گردید.

پس از آن نیز غارت کنان در خاک ایران پیش رفت و شهر پتریا را نیز متصرف شد.
سپاهیان لیدیایی ، در حال پیشروی در خاک ایران دارایی های تمامی مناطقی را
که اشغال می شد چپاول می نمودند و مردم آن مناطق را نیز به بردگی می
گرفتند. ولیکن ناگهان سربازان لیدیایی با چیز غیر منتظره ای روبرو شدند ؛
ارتش ایران به فرماندهی کوروش بزرگ به سوی آنها می آمد! ظاهراَ یک لیدیایی
خائن که از جانب کرزوس مامور بود تا از سرزمین های تراکیه برای او سرباز
اجیر کند ، به ایران آمده بود و کوروش را در جریان توطئه ی کرزوس قرار داده
بود. نخستین بار ، سپاهیان ایرانی و لیدیایی در دشت پتریا درگیر شدند.

به گفته ی هرودوت هر دو لشکر تلفات سنگینی را متحمل شدند و شب هنگام در
حالی که هیچ یک نتوانسته بودند به پیروزی برسند ، از یکدیگر جدا شدند.
کرزوس که به سختی از سرعت عمل نیروهای پارسی جا خورده بود ، تصمیم گرفت شب
هنگام میدان را خالی کند و به سمت سارد عقب نشیند. به این امید که از یک سو
پارسیان نخواهند توانست از کوههای پر برف و راههای صعب العبور لیدی بگذرند
و به ناچار زمستان را در همان محل اردو خواهند زد و از سوی دیگر تا پایان
فصل سرما ، نیروهای متحدین نیز در سارد به او خواهند پیوست و با تکیه بر
قدرت آنان خواهد توانست کوروش را غافلگیر نموده ، از هر طرف به ایران حمله
ور شود. پس از رسیدن به سارد ، کرزوس مجدداَ سفیرانی به اسپارت ، بابل و
مصر فرستاد و به تاکید از آنان خواست حداکثر تا پنج ماه دیگر نیروهای کمکی
خود را ارسال دارند.

صبح روز بعد ، چون کوروش از خواب برخواست و میدان نبرد را خالی دید ، بر
خلاف پیش بینی های کرزوس ، تصمیمی گرفت که تمام نقشه های او را نقش برآب
کرد. سربازان ایرانی نه تنها در اردوگاه خود متوقف نشدند ، بلکه با جسارت
تمام راه سارد را در پیش گرفتند و با گذشتن از استپهای ناشناخته و کوهستان
های صعب العبور کشور لیدی ، از دشت سارد سر درآوردند و در مقابل پایتخت
اردو زدند. وقتی که کرزوس خبردار شد که سپاهیان کوروش بر سختی زمستان فائق
آمده اند و بی هیچ مشکلی تا قلب مملکتش پیشروی کرده اند غرق در حیرت گردید.
از یک طرف هیچ امیدی به رسیدن نیروهای کمکی از اسپارت ، بابل و مصر نمانده
بود و از طرف دیگر کرزوس پس از رسیدن به سارد ، سربازان مزدوری را که به
خدمت گرفته بود نیز مرخص کرده بود چون هرگز گمان نمی کرد که پارسی ها به
این سرعت تعقیبش کنند و جنگ را به دروازه های سارد بکشانند. بنابرین تنها
راه چاره ، سامان دادن به همان نیروهای باقی مانده در شهر و فرستادن آنان
به نبرد پارسیان بود.

کوروش می دانست که جنگیدن در سرزمین بیگانه ، برای سربازان پارسی بسیار سخت
تر از دفاع در داخل مرزهای کشور خواهد بود و از سوی دیگر فزونی نیروهای
دشمن و توانایی مثال زدنی سواره نظام لیدی ، نگرانش می کرد. لذا به توصیه
دوست مادی خود ، هارپاگ ( همان کسی که یکبار جانش را نجات داده بود ) تصمیم
گرفت تا خط مقدم لشکرش را با صفی از سپاهیان شتر سوار بپوشاند. اسب ها از
هیچ چیز به اندازه ی بوی شتر وحشت نمی کنند و به محض نزدیک شدن به شتران ،
عنان اسب از اختیار صاحبش خارج می شود.

بنابرین سواره نظام لیدی ، هرچقدر هم که قدرتمند باشد ، به محض رسیدن به
اولین گروه از سپاهیان پارس عملاَ از کار خواهد افتاد. پیاده نظام کوروش
نیز دستور یافت تا پشت سر شتران حرکت کند و پس از آنان نیز سواره نظام اسب
سوار قرار گرفتند. آنگاه با این فریاد کوروش که ? خدا ما را به سوی پیروزی
راهنمایی می کند ? سپاهیان ایران و لیدی رو در روی یکدیگر قرار گرفتند. جنگ
بسیار خونین بود ولی در نهایت آنانکه به پیروزی رسیدند لشکریان پارس
بودند. از میان لیدیایی ها ، آنان که زنده مانده بودند ? به جز معدودی که
دوباره برای گرفتن کمک به کشورهای دیگر رفتند ? به درون شهر عقب نشستند و
دروازه های شهر را مسدود کردند. به این امید که بالاخره متحدین اسپارتی ،
بابلی و مصری از راه می رسند و کار ایرانی ها را یکسره می کنند. پس از شکست
و عقب نشینی لیدیایی ها ، پارسیان شهر سارد را به محاصره درآوردند.

شهر سارد از هر طرف دیوار داشت بجز ناحیه ای که به کوه بلندی بر می خورد و
به خاطر ارتفاع زیاد و شیب بسیار تند آن لازم ندیده بودند که در آن محل
استحکاماتی بنا کنند. پس از چهارده روز محاصره ی نافرجام کوروش اعلام کرد
به هر کس که بتوانند راه نفوذی به درون شهر بیابد پاداش بسیار بزرگی خواهد
داد. بر اثر این وعده بسیاری از سپاهیان در صدد یافتن رخنه ای در استحکامات
شهر برآمدند تا آنکه روزی یک نفر پارسی به نام ? هی رویاس ? دید که کلاه
خود یک سرباز لیدیایی از بالای دیوار به پایین افتاد. او چست و چالاک پایین
آمد ، کلاهش را برداشت و از همان راهی که آمده بود بازگشت. ? هی رویاس ?
دیگران را در جریان این اکتشاف قرار داد و پس از بررسی محل ، گروه کوچکی از
سپاهیان کوروش به همراه وی از آن مسیر بالا رفته و داخل شهر شدند و پس از
مدتی دروازه های شهر را بروی همرزمان خود گشودند.

در مورد آنچه پس از ورود پارسیان به داخل شهر سارد روی داد نمی توانیم به
درستی و با اطمینان سخن بگوییم ؛ اگر چه در این مورد نیز هر یک از مورخان ،
روایتی نقل کرده اند ولی متاسفانه هیچ کدام از این روایات قابل اعتماد
نیستند. حتی هرودوت که نوشته های او معمولاَ بیش از سایرین به واقعیت نزدیک
است ، آنچه در این مورد خاص می گوید ، حقیقی به نظر نمی رسد. ابتدا روایت
گزنفون را می آوریم و سپس به سراغ هرودوت خواهیم رفت :

? وقتی کرزوس را به حضور فاتح آوردند سر به تعظیم فرود آورد و به او گفت :
من ، ای ارباب ، به تو سلام می کنم ، زیرا بخت و اقبال از این پس عنوان
اربابی را به تو بخشیده است و مرا مجبور ساخته است که آنرا به تو واگذارم.
کوروش گفت : من هم به تو سلام می کنم ، چون تو مردی هستی به خوبی خودم و
سپس به گفته افزود : آیا حاضری به من توصیه ای بکنی ؟ من می دانم که
سربازانم خستگیها و خطرهای بیشماری را متحمل شده و در این فکرند که عنی
ترین شهر آسیا پس از بابل یعنی سارد را به تصرف خود درآورند.

بدین جهت من درست و عادلانه می دانم که ایشان اجر زحمات خود را بگیرند چون
می دانم که اگر ثمره ای از آن همه رنج و زحمت خود نبرند من مدت زیادی
نخواهم توانست ایشان را به زیر فرمان خود داشته باشم. در عین حال ، این کار
را هم نمی توانم بکنم که به ایشان اجازه دهم شهر را غارت کنند. کرزوس پاسخ
داد : بسیار خوب ، پس بگذار بگویم اکنون که از تو قول گرفتم که نخواهی
گذاشت سربازانت شهر را غارت کنند و زنان و کودکان ما را نخواهی ربود ، من
هم در عوض به تو قول می دهم که لیدیایی ها هر چیز خوب و گرانبها و زیبایی
در شهر سارد باشد بیاورند و به طیب خاطر به تو تقدیم کنند.

تو اگر شهر سارد را دست نخورده و سالم باقی بگذاری سال دیگر دوباره شهر را
مملو از چیزهای خوب و گرانبها خواهی یافت. برعکس ، اگر شهر را به باد نهب و
غارت بگیری همه چیز حتی صنایعی را که می گویند منبع نعمت و رفاه مردم است
از بین خواهی برد. گنجهای مرا بگیر ولی بگذار که نگهبانانت آن را از دست
عاملان من بگیرند. من بیش از حد از خدایان سلب اعتماد کرده ام . البته نمی
خواهم بگویم که ایشان مرا فریب داده اند ولی هیچ بهره ای از قول ایشان
نبرده ام. بر سردر معبد دلف نوشته شده است:

? تو خودت خودت را بشناس!? باری ، من پیش از خودم همواره تصور می کردم که
خدایان همیشه باید نسبت به من نظر مساعد داشته باشند. ادم ممکن است که
دیگران را بشناسد و هم نشناسد ، و لیکن کسی نیست که خودش را نشناسد. من به
سبب ثروتهای سرشاری که داشتم و به پیروی از حرفهای کسانی که از من می
خواستند در رأس ایشان قرار بگیرم و نیز تحت تاثیر چاپلوسیهای کسانی که به
من می گفتند اگر دلم را راضی کنم و فرماندهی بر ایشان را بپذیرم همه از من
اطاعت خواهند کرد و من بزرگترین موجود بشری خواهم بود ضایع شدم و از این
حرفها باد کردم و به تصور اینکه شایستگی آن را دارم که بالاتر از همه باشم ،
فرماندهی و پیشوایی جنگ را پذیرفتم ولیکن اکنون معلوم می شود که من خودم
را نمی شناختم و بیخود به خود می بالیدم که می توانم فاتحانه جنگ با تو را
رهبری کنم ، تویی که محبوب خدایانی و به خط مستقیم نسب به پادشاهان می
رسانی. امروز حیات من و سرنوشت من تنها به تو بستگی دارد. کوروش گفت :

من وقتی به خوشبختی گذشته ی تو می اندیشم نسبت به تو احساس ترحم در خود می
کنم و دلم به حالت می سوزد. بنابرین من از هم اکنون زنت و دخترانت را که می
گویند داری و دوستان و خدمتکاران و سفره گسترده همچون گذشته ات را به تو
پس می دهم. فقط قدغن می کنم که دیگر نباید بجنگی. ?

و اما اینک به نقل گفته ی هرودوت می پردازیم و پس از آن خواهیم گفت که چرا این روایت نمی تواند با حقیقت منطبق باشد:

? کرزوس به خاطرغم و اندوه زیاد در جایی ایستاده بود و حرکت نمی کرد و خود
را نمی شناساند. در این حال یکی از سپاهیان پارسی به قصد کشتن او به وی
نزدیک گردید که ناگهان پسر کر و لال کرزوس زبان باز کرد و فریاد زد:

? ای مرد ! کرزوس را نکش ? بدینگونه سرباز پارسی از کشتن کرزوس منصرف شد و
او را دستگیر کرد. به فرمان کوروش ، کرزوس را به همراه ١۴ تن دیگر از نجبای
لیدی ، به روی توده ای از هیزم قرار دادند تا در آتش بسوزانند. چون آتش را
روشن کردند کرزوس فریاد زد ? آه ! سولون ، سولون ? . کوروش توسط مترجم خود
، معنی این کلمات را پرسید. کرزوس پس از مدتی سکوت گفت: ? ای کاش شخصی که
اسمش را بردم با تمام پادشاهان صحبت می کرد ? کوروش باز هم متوجه منظور
کرزوس نشد و دوباره توضیح خواست. سپس کرزوس گفت :

? زمانیکه سولون در پایتخت من بود ، خزانه و تجملات و اشیاء قیمتی خود را
به او نشان دادم و پرسیدم چه کسی را از همه سعاتمندتر می داند ، در حالی که
یقین داشتم که اسم مرا خواهد برد. ولی او گفت تا کسی نمرده نمی توان گفت
که سعادتمند بوده یا نه ! ? کوروش از شنیدن این سخن متاثر شد و بی درنگ حکم
کرد که آتش را خاموش کنند ولی آتش از هر طرف زبانه می کشید و موقع خاموش
کردن آن گذشته بود. آنگاه کرزوس گریست و ندا داد ? ای آپلن! تو را به
بزرگواری خودت سوگند می دهم که اگر هدایای من را پسندیده ای بیا و مرا نجات
بده ? پس از دعای کرزوس به درگاه آپلن ، باران شدیدی باریدن گرفت و آتش را
خاموش کرد. پارسیان که سخت وحشت زده بودند ، در حالی که زرتشت را به یاری
می طلبیدند از آنجا گریختند. ?

این بود روایت هرودوت از آنچه بر پادشاه سارد گذشت. ولی ما دلایلی داریم که
باور کردن این روایت را برایمان مشکل می سازند. نخستین دلیل بر نادرست
بودن این روایت ، مقدس بودن آتش نزد ایرانیان است که به آنها اجازه نمی داد
با سوزاندن پادشاه دشمن ، به آتش ? یعنی مقدس ترین چیزی که در تمام عالم
وجود دارد ? بی حرمتی کرده ، آن را آلوده سازند. دلیل دوم آنست که در سایر
مواردی که کوروش بر کشوری فائق آمده ، هرگز چنین رفتاری سراغ نداریم و
هرودوت نیز خود اذعان می کند به این که رفتار کوروش با ملل مغلوب و بویژه
با پادشاهان آنان بسیار جوانمردانه و مهربانانه بوده است. و بالاخره سومین و
مهمترین دلیل آنکه امروز مشخص شده است که اصولاَ در زمان سلطنت کرزوس ،
سولون هرگز به سارد سفر نکرده بود بنابرین داستانی که هرودوت نقل می کند به
هیچ عنوان رنگی از واقعیت ندارد. چهارمین نکته ی شک برانگیزی که در این
روایت وجود دارد آن است که آپولن ، خدای یونانیان بوده و این مسأله یک
احتمال قوی پیش می آورد که هرودوت ? به عنوان یک یونانی ? کوشیده است
باورهای مذهبی خود را در این مسأله دخالت دهد. (برای آگاهی بیشتر مقاله ی ـ
چرا غربی ها هرودوت را هم پدر تاریخ و هم پدر دروغ می نامند ـ را در همین
تارنما بخوانید).

در مورد آنچه در شهر سارد رخ داد نیز روایت های مشابهی نقل شده است که اگر
چه در پایان به این نکته می رسند که سربازان پارسی ، شهر را غارت نکرده و
با مردم سارد به عطوفت رفتار کرده اند ولی می کوشند به نوعی این رفتار
سپاهیان پارس را به عملکرد کرزوس و تاثیر سخنان وی در پادشاه جوان هخامنشی
مربوط کنند تا آنکه مستقیماَ دستور کوروش را عامل رفتار جوانمردانه ی
سپاهیان ایران بدانند. پس از تسخیر سارد ، تمام کشور لیدیه به همراه
سرزمینهایی که پادشاهان آن سابقاَ فتح کرده بودند ، به کشور ایران الحاق شد
و بدین ترتیب مرز ایران به مستعمرات یونانی در آسیای صغیر رسید.

پس از بدست آوردن سارد ، تمام لیدیه با شهرهای وابسته اش ، به دست کوروش
افتاد و حدود ایران به مستعمرات یونانی در آسیای صغیر رسید. این مستعمرات
را چنانکه در جای خود خواهد آمد اقوام یونانی بر اثر فشاری که مردم دریایی
به اهالی یونان وارد آوردند ، بنا کرده بودند. کوچ کنندگان از سه قوم بودند
: ینانها ، الیانها و دریانها. نام یونان به زبان پارسی از نام قوم یکمی
آمده است زیرا اهمیت آنها در این دست آورده ها (مستعمرات) بیشتر بود.

هرودوت اوضاع این مستعمرات را چنین می نویسد: ینانهایی که شهر پانیوم
وابسته به آنهاست شهرهای خود را در جاهایی بنا کرده اند که از حیث خوبی آب و
هوا در هیچ جا مانند ندارد. نه شهرهای بالا می توانند با این شهرها برابری
کنند و نه شهرهای پایین ، نه کرانه های خاوری و نه کرانه های باختری .

از گفته های هرودوت چنین برمی آید که این مستعمرات را سه قوم یونانی بنا
کرده بودند و بین تمام آنها همراهی و هم پیمانی نبود و با هم چشم و هم چشمی
و کشمکش داشتند.

پس از آن تاریخ نگار نامبرده می گوید : ینانها و الیانها نماینده ای نزد
کوروش فرستاده و درخواست کردند که کوروش با آنها مانند پادشاه لیدی رفتار
کند یعنی به کارهای درونی آنها دخالت نکند وهمان امتیازات را بشناسد. کوروش
پاسخی یکراست به آنها نداده و این مثل را آورد : ? نی زنی به دریا نزدیک
شده و دید که ماهیهای قشنگی در آب شنا می کنند. پیش خود گفت : اگر من نی
بزنم آشکارا این ماهیها به خشکی درآیند . بعد نشست و هر چند که نی زد
چشمداشت او برآورده نشد. پس توری برداشت و به دریا افکند و شمار زیادی از
ماهیان به دام افتادند. وقتی که ماهی ها در تور به بالا و پایین می جستند ،
نی زن حال آنها را دید و گفت : حالا دیگر بیهوده می رقصید! می بایست وقتی
برایتان نی میزدم می رقصیدید. ?

هرودوت این گفته را چنین تعبیر می کند : کوروش خواست با این مثل آنها
بدانند که موقع را از دست داده اند، چه وقتی که پیش از به دست آوردن سارد
به آنها پیشنهاد همبستگی شده بود و آنها رد کرده بودند. از میان مستعمرات
یونانی ، کوروش فقط با اهالی ملیطه قرارداد کرزوس را تازه کرد و و
نمایندگان دیگر شهرها را نپذیرفت. نمایندگان به شهرهای خود بازگشتند و پاسخ
کوروش را رسانیدند . سپس از تمام شهرهای یونانی آسیای کوچک نمایندگانی
برگزیده شدند که در پانیونیوم گرد آمده و در برابر کوروش همبسته شوند.

نمایندگان شهرهایی چون کل فن ، افس ، فوسه ، پری ین ، لبدس ، تئوس ، اریتر و
دیگران در اینجا گرد آمده بودند . شهر ملیطه چون به مقصود خویش رسیده بود
در این گروه شرکت نکرد. جزیره ی سامس و خیوس هم شرکت نکردند به این امید که
کوروش چون نیروی دریایی نیرومندی ندارد کاری با آنها نخواهد داشت. ولی
دیگر شهرها با وجود اختلافاتی که با یکدیگر داشتند ، از جهت خطر مشترکی که
احساس می کردند در این گردهمآیی حضور یافتند.

الیانها گفتند هر چه ینانها بکنند ما هم خواهیم کرد. دریانها از جهت آنکه
از شهرهای کارناس که دریانی بود نماینده ای پذیرفته نشده بود ، از شرکت در
عملیات خودداری کردند. چون جزایر یونانی هم حاضر نشدند در این گردهمآیی
شرکت کنند ، ینانها و الیانها قرار گذاشتند نماینده ای به اسپارت گسیل کنند
و از آن دولت یاری جویند.

با این هدف پی تر موس نامی از اهالی فوسه که سخنران و سخندان بود با انبوهی
از هدایا به نزد اولیای دولت اسپارت فرستاده شد. ولی اسپارتی ها جواب
درستی به وی ندادند و تنها وعده کردند که گروهی را خواهند فرستاد تا اوضاع
منطقه را بازبینی کنند. بدین منظور یک کشتی اسپارتی پنجاه پارویی رهسپار
فوسیه شد و در آنجا نمایندگان اسپارت ، فردی به نام لاکریناس را برگزیدند و
برای مذاکره با کوروش روانه ی سارد کردند. او به شاه گفت : بر حذر باشید
از اینکه مستعمرات یونانی را آزار کنید ، زیرا اسپارت چنین رفتاری را
نخواهد پذیرفت.

کوروش از یونانیهایی که در رکاب وی بودند پرسید : مگر این لاسدمونیها
کیستند و عده شان چقدر است که اینگونه سخن می گویند؟ پس از آنکه یونانیها
این مردم را به کوروش شناساندند ، کوروش رو به نماینده کرد و گفت : من از
مردمی که در شهرهایشان در میدانها  گرد هم می آیند و با سوگند دروغ و نیرنگ
یکدیگر را فریب می دهند هراسی ندارم. اگر زنده ماندم چنان کنم که این مردم
به جای دخالت در کار ینانیها از کارهای خودشان سخن بگویند.

نماینده ی اسپارت پس از شنیدن پاسخ کوروش به کشور خویش بازگشته به پادشاه
اسپارت ( آناک ساندریس ، آریستون ) پاسخ کوروش را رسانید. انها هم پاسخ را
به مردم رسانیدند و مسئله ی کمک گرفتن یونانیهای آسیای صغیر از اسپارتیها
به همین جا ختم شد.

هرودوت می گوید بیم دادن کوروش به همه ی یونانیها بود ، چه هر شهر یونانی
میدانی دارد و مردم برای داد و ستد در آنجا گرد می آیند ولی در پارس چنین
میدانهایی وجود ندارد. نتیجه ای که تاریخنگار یاد شده می گیرد درست نیست
زیرا مقصود کوروش روش حکومت آنها بوده است . یونانیهایی که از ملتزمین
کوروش بودند او را از روش حکومت اسپارت آگاه کرده و گفتند مردم در جایی
میدان مانند گرد آمده و در کارها سخن می گویند و هر یک از سخنوران می
خواهند باور خود را به مردم بپذیرانند.

آشکار است که کوروش از روش چنین حکومتی خوشش نیامده و آن پاسخ را داده است .
خلاف این فرض طبیعی نیست. زیرا وقتی که می خواهند مردمی را بشناسانند روش
حکومت آن را کنار نمی گذارند تا از میدان داد و ستد سخن بگویند. بنابرین از
این پاسخ نمی توان داوری کرد که میدان خرید و فروش در پارس پیدایی نداشته
است به عکس چون داد و ستد در آن زمان بیشتر با تبدیل جنس به جنس می شد و
مغازه یا حجره برای اینگونه داد وستد تنگ بود ، پس این میدانها بوده است.
به هر حال اگر هم نبوده مقصود کوروش روش حکومت اسپارتیها بود نه میدان داد و
ستد آنها.

کوروش در این هنگام به کارهایی که در خاور داشت بیش از کارهای باختر اهمیت
داد. یک تن از اهالی لیدیه به نام پاکتیاس را برگزید و به حکومت این کشور
گماشت . ترتیبات آن را با حوالی که در زمان آزادی داشت باقی گذاشت و پس از
آن با کرزوس راهی ایران شد.

هرودوت می گوید دلیل برگزیدن یک تن لیدیایی به فرمانروایی این کشور این بود
که کوروش ترتیب ایران را در دید آورد ، چون در ایران رسم بر این بود که
وقتی کشوری را می گرفتند از خانواده فرمانروایان یا نجبای آن کشور کسی را
به فرمانروایی آن بر می گزیدند. ولی دیری نپایید که کورش دانست که این
ترتیب سازگار اوضاع آسیای پایینی نیست.

توضیح آنکه پاکتیاس همین که کورش را دور دید دعوی آزاد شدن لیدیه کرد و چون
کورش گنجینه را به او سپرده بود با آن پول مردم کناره را با خود همراه کرد
و سپاهی ترتیب داد بعد به سارد شتافته و فرمانروای ایرانی را در ارگ
پیرامون گرفت. این خبر در راه به کورش رسید و او چنانکه هرودت می گوید از
کرزوس پرسید سرانجام این کار چیست ؟ چنیین به نظر می آید که مردم لیدی هم
برای خودشان و هم برای من دردسر درست می کنند. آیا بهتر نیست که لیدیها را
برده کنم ؟ کرزوس در پاسخ گفت خشمگین نشو ، لیدیها نه از بابت گذشته گناهی
دارند و نه از جهت حا ل . گذشته ها به گردن من بود و حال گناه از پاکتیاس
است که باید تنبیه شود.

از گناه لیدیها بگذر و برای اینکه بعدها شورش نکنند نماینده ای به سارد
فرست و فرمان بده که لیدیها اسلحه برندارند ، در زیر ردا قبایی بپوشند و
کفشهایی بلند به پا کنند و کودکان خویش را به نواختن آلات موسیقی و
بازرگانی وادارند. به زودی خواهی دید که مردان لیدی زنانی خواهند بود و
اندیشه تو از شورش آنها راحت خواهد شد. والبته کورش هرگز به این توصیه های
رهبری که برای زن کردن مردان کشورش نقشه می کشید اهمیت نداد. مازارس سردار
ایرانی برای سرکوب شورش پاکتیاس به سارد فرستاده شد.

با ورود مازارس به شهر سارد ، پاکتیاس شهر را رها کرد و به کوم ( = کیمه ،
مستعمره ی یونانی ) گریخت. مازارس به اهالی کوم پیغام داد که باید پاکتیاس
را تسلیم کنند. اهالی کوم از یک سو نمی خواستند با پارسیان وارد جنگ شوند و
از سوی دیگر راضی نبودند کسی را که به آنها پناه آورده است تسلیم پارسیان
کنند، لذا از پاکتیاس خواستند تا از شهر آنها بیرون رود و به ملیطه بگریزد.
به خواست اهالی کوم ، پاکتیاس به ملیطه رفت ولی از بخت بد شهری که به آن
پناه آورده بود مردمی داشت بازرگان و پرستنده ی پول ! آنها راضی شدند در
ازای دریافت وجهی پاکتیاس را تسلیم کنند ولی پاکتیاس بوسیله ی یک کشتی که
از کوم آمده بود به جزیره ی خیوس فرار کرد اما این پایان بدبیاری های او
نبود.

اهالی این جزیره خواهان ناحیه ای به نام آتارنی بودند که در برابر خیوس
واقع بود و به مازارس گفتند که اگر آن ناحیه را به ما دهی پاکتیاس را به تو
می سپاریم. مازارس چنین کرد و مردم خیوس پاکتیاس را آوردند و تحویل
سپاهیان پارس دادند. سپس مازارس حکم مرگ پاکتیاس را صادر نمود و بدینگونه
فرماندار شورشی لیدیه مجازات شد.

در پی این حادثه ، کورش تصمیم گرفت برای دفع خطرات احتمالی مستعمرات یونانی
آسیای صغیر را نیز تسخیر نماید. لذا مازارس را به مطیع کردن این مستعمرات
گماشت. نخستین شهری که فرو پاشید پری ین بود. پس از آن دشت مه آندر و
کشورهای ماگنزی نیز سر به فرمان پارسیان فرود آوردند. در این هنگام مازارس
از دنیا رفت و هارپاگ مادی جانشین او شد. هارپاگ بلافاصله شهر فوسه را
پیرامون گرفت و به اهالی آن یک اولتیماتوم بیست و چهار ساعته داد که بجنگند
یا تسلیم شوند.

مردم فوسه که دریانوردان زبردستی بودند و کشتی های فراوانی داشتند ، از این
مهلت یک شبانه روزی سود بردند و شبانه سوار بر کشتی های خود شهر را ترک
کردند. با پایان یافتن زمان تعیین شده ، سپاهیان پارسی به شهر درآمدند و
شهر خالی از سکنه ی فوسه را بدست گرفتند. مردم فوسه سوار بر کشتی های خود
به جزیره ی خیوس گریختند ولی خیوسی ها آنها را نپذیرفتند و به آنان جا
ندادند. سپس فراریان فوسه تصمیم گرفتند به کرس کوچ کنند ولی پیش از آن
خواستند به شهر خود باز گردند و از پارسیان انتقام بگیرند.

با این هدف به فوسه برگشته و در نزدیکی آن شهر شماری از پارسیان را کشتند.
بسیاری از اهالی فوسه ( تقریبا نیمی از آنها ) با دیدن دوباره ی موطن خود
هوس کوچ را از سر پراندند و با استفاده از عفوی که هارپاگ اعلام کرد، در
ازای پذیرفتن فرمانبرداری از پارسیان به خانه هایشان بازگشتند. و اما نیم
دیگر مردم فوسه به آلالیا در کرس رفتند و چون به راه زنی در دریاها
پرداختند ، دولت فرتاجنه با آنان نبرد کرد و شمار زیادی از آنان را از پای
درآورد و بازمانده ی آنها از جایی به جای دیگر رفتند تا به ولیا در خلیج
پولیکاسترو رسیده و در آنجا ساکن شدند.

پس از آن لشکر پارس آهنگ تسخیر تئوس کرد. تئوس یکی از زیباترین شهرهای
ایونیه بود که سه هزار سال پیش از این بوسیله ی مهاجرانی که از بخش پرتانیه
ی آتن به آنجا آمده بودند بنا شده بود. اهالی تئوس نیز به سان مردم فوسه
رفتار کردند . یعنی پیش از رسیدن پارسیان ، شهر را تخلیه نموده و به آبدر
گریختند و در همانجا ساکن شدند. و اما سایر شهرهای ایونیه چون دریانها و
اُلیانها راه مردم تئوس و فوسه را نرفتند. آنها با پارسیان پیمان بستند و
با پذیرش حکومت آنان در شهر و دیار خود ماندند و به زندگی آرام خود ادامه
دادند. از آن پس هارپاگ به جنگ با کاریها ، کیلیکها و پداسیها پرداخت و
اندک اندک تمام نواحی آسیای صغیر به فرمان ایرانیان درآمد.

● نبرد بابل

نبرد بابل را از بسیاری جهات می توان مهترین حادثه در دوران زندگی کوروش و
حتی در تمامی طول دوران باستان دانست ؛ چه از نظر عظمت و نفوذناپذیری
رویایی استحکامات بابل که تسخیر آن در خیال مردمان آن دوران نیز نمی گنجید و
چه از جهت رفتار جوانمردانه و انسانی کوروش کبیر با مردم مغلوب آن شهر و
یهودیانی که در بند داشتند که او را شایسته ی عنوان ? پایه گذار حقوق بشر ?
کرده است. به واقع می توان گفت که کوروش هرآنچه از مردی و مردمی و از
سیاست و کیاست داشت در بابل بروز داده است. نظر به اهمیت این نبرد بد نیست
قبل از توصیف آن کمی با شهر بابل و مردوک ? خدای خدایان آن ? آشنا گردیم ؛

شهری که ما آن را به پیروی از یونانیان ? بابل ? می نامیم در زبان سومری ?
کادین گیر ? و در زبان اکدی ? باب ایلانی ? نامیده می شود که این هر دو به
معنای ? دروازه ی خدایان ? می باشند. ناگفته پیداست که مردم چنین شهری تا
چه اندازه می بایست به اصول مذهبی و خدایان خود پایبند بوده باشند.